حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت سی و شش واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت دستکم سی و پنج شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا در ده شهر ناسالم اعلام شد. همچنین دو راس “کَل“ توسط شکارچیان متخلف شکار و لاشه آنها در دامنه کوه پیدا شد. از سوی دیگر بیش از یک هکتار از اراضی منابع طبیعی شهرستان کرمان طعمه حریق شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به تداوم خشکسالی و فرونشست در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته میشود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
در هفته ای که گذشت، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: دو راس “کَل” توسط شکارچیان متخلف شکار و لاشه آنها را در دامنه کوه پنهان کردند که با جستجو و پیگیری محیط بانان لاشه های شکار کشف شد و پرونده قضایی برای متخلفان تشکیل شد.
در این راستا سه شکارچی متخلف بازداشت و هویت دو تن دیگر از آنها شناسایی شد.
همچنین دادستان عمومی و انقلاب فومن از شناسایی و بازداشت شهروندی که اقدام به حیوان آزاری حیوانات خیابانی کرده بود خبر داد.
به گفته مراد قربان زاده، حکم این فرد به زودی صادر میشود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست رضوانشهر در زمینه یک مورد دیگر از آزار حیوانات اعلام کرد: فردی که اقدام به حیوان آزاری کرده بود پس از شناسایی و طرح شکایت و پیگیری های حقوقی به یک سال کار، حمایت و تیمار در قبال حیوانات با نظارت اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بدل از مجازات حبس محکوم شد.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی میشود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۴۴ تن چوب قاچاق و ۲۰۰ اصله راش در استان های اصفهان، تهران، اردبیل، کهگیلویه و بویراحمد، مازندران و لرستان ضبط و در این راستا پانزده متهم بازداشت، شش کارگاه و دپوی چوب آلات در شهرستان ساری و یک واحد تولیدی غیرمجاز زغال در خرم آباد پلمب شدند. همچنین طی این مدت دستکم بیست شکارچی غیرمجاز در استان های خراسان رضوی، ایلام، تهران، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، قزوین، اصفهان و خوزستان بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
فرمانده یگان ویژه محیط زیست گفت: در طرح نوروزی یگان حفاظت، طی پانزده روز ۳۳۶ متخلف زیست محیطی را دستگیر و برای ۲۱۸ نفر هم پرونده قضایی تشکیل و به مراجع قضایی تحویل داده شدند.
افزون بر این رییس اداره محیط زیست تربت حیدریه گفت: نزدیک به ۹۰ متخلف در حوزه‌های شکار و صید و همچنین آلوده کنندگان زیست محیطی در سال گذشته به مراجع قضایی معرفی شدند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: ۹۹۲ متخلف زیست محیطی سال گذشته در این استان دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند.
دادستان مرکز مازندران گفت: مدیر مجموعه گردشگری الیمالات نور به دلیل مراجعه نکردن به مرجع قضایی برای ارائه توضیحات لازم درباره تخریب بخشی از جنگل الیمالات بخش چمستان بازداشت شد.
حق تنفس و هوای پاک
براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای هندیجان ۱۵۹، بهبهان ۱۵۵، ماهشهر ۱۵۳، اهواز ۱۵۴، دشت آزادگان ۱۳۶، خرمشهر ۱۵۶، آبادان ۱۱۵، مسجدسلیمان ۱۱۰، مشهد ۱۴۳ و سوسنگرد ۱۲۵، ناسالم برای گروه های حساس و ناسالم برای تمام گروه ها اعلام شد.
بر اساس گزارشات رسمی، سال گذشته اهواز هیچ روز سالم و پاکی را نداشته است.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کردستان گفت: سال گذشته ۴۶ مورد آلودگی محیط زیستی در استان ثبت و ۹۲ اخطاریه صادر شد.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا میشود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
مدیرکل منابع طبیعی استان کرمان با اشاره به شناسایی عاملان احتمالی اراضی منابع طبیعی بخش راین شهرستان کرمان، گفت: این افراد شناسایی و به دادگاه معرفی شدند.
علیرضا ابوالحسنی افزود: بر اثر این آتش‌سوزی بیش از یک هکتار از اراضی منابع طبیعی در آتش سوخت.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان هرسین در استان کرمانشاه از بازداشت یک شهروند در این شهرستان که اقدام به آتش زدن عمدی عرصه‌های طبیعی کرده بود، خبر داد.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع‌طبیعی‌وآبخیزداری استان سمنان گفت: ۱۱ مورد آتش‌سوزی در عرصه‌های مرتعی و جنگلی سال ۱۴۰۲ در استان مهار شد. وسعت آتش‌سوزی در اراضی ملی استان سمنان در سال گذشته حدود هفت هکتار بود.
به گفته علیرضا ابوطالبی، سال گذشته تعداد موارد گزارش شده آتش‌سوزی در مقایسه با سال ۱۴۰۱ بیش از سه برابر، اما وسعت آتش‌سوزی‌ها کمتر بود.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سبزوار گفت: ۲۱۲ پرونده تخلف و تجاوز به عرصه‌های منابع طبیعی این شهرستان در سال گذشته تشکیل شد.
عباسعلی کیانی فرد افزود: از این تعداد پرونده ۱۴۵ مورد تخریب و تصرف اراضی، ۱۴ مورد قطع و ریشه‌کنی گیاهان مرتعی و بیابانی و ۵۳ مورد چرای غیرمجاز دام بوده است.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان گفت: به رغم بارش‌های اخیر، ذخایر سد کرج نسبت به زمان مشابه سال قبل ۱۷ درصد منفی است؛ بنابراین مدیریت ذخیره سازی و مصرف آب همچنان ضرورت دارد.
داوود نجفیان افزود: میزان کل بارش از ابتدای سال آبی جاری تاکنون حدود ۲۵۰ میلیمتر است که در مقایسه با میزان مدت مشابه سال گذشته که ۲۲۷ میلیمتر بود، حدود ۱۰ درصد افزایش داشته و در مقایسه با میزان مشابه متوسط بلند مدت حدود هشت درصد کاهش دارد.
به گفته نجفیان، در حال حاضر از حجم ۱۸۰ میلیون مترمکعبی سد کرج حدود ۳۸ میلیون مترمکعب آب ذخیره شده که در مقایسه با سال گذشته حدود ۱۷ درصد منفی است.
بحران فرونشست زمین در ایران
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.
بخشی از قنات متروکه در عمق ده متری زمین در چهارراه ایرانشهر در یزد دچار فرونشست شد. این رخداد منجر به شکست لوله فاضلاب و ایجاد حفره‌ای به ابعاد ۶ در ۵ متر شد.
مدیر منطقه بافت تاریخی شهرداری در خصوص جزئیات این حادثه گفت: حفره ایجاد شده در مسیر پوکه متروکه بوده که عمده دلیل آن اتصال فاضلاب خانگی و واحدهای صنفی اطراف به مسیر قنات بوده است.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
سخنگوی محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: پساب خروجی تصفیه‌خانه شهر یاسوج به منابع پذیرنده (رودخانه بشار) بالاتر از استاندارد بوده و در واقع خروجی پساب آلوده است.
هاید سینایی افزود: جهاد کشاورزی به مکاتبات ما جواب نمی‌دهد، مسئولین این سازمان باید پاسخگوی ۸۰۰ مورد آبیاری نامتعارف در ۶ ماه باشند و دانشگاه علوم پزشکی متولی تهدید علیه بهداشت عمومی است و از آب و فاضلاب پذیرفتنی نیست که خروجی تصفیه‌خانه مرکز یک شهر غیراستاندارد باشد.