هفته‌ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط‌ زیستی در ایران

حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۴۱ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و با هدف آگاه سازی گردآوری شده است. در هفته‌ای که گذشت، دستکم ۷ صیاد و شکارچی غیرمجاز بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. به علاوه بیش از ۲۲ تن چوب جنگلی قاچاق کشف و ضبط شده و ۴ متخلف در این راستا بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. در این هفته بر اساس اخبار منتشر شده دو راس آهو در برخورد با خودرو در جزیره خارگ تلف شدند. افزون بر این، وقوع دستکم ۱۷ فقره آتش سوزی در مناطق مختلف کشور موجب از بین رفتن ۴۸ هکتار از منابع طبیعی این استان ها شد. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا دستکم در ۳ شهر ناسالم برای گروه‌های حساس اعلام شد. از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته می‌توان به تداوم خشکسالی و همچنین بحران‌های ناشی از سو مدیریت در مقوله پسماند و آلاینده های محیط زیستی در نقاط مخالف کشور اشاره کرد، که در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

طی هفته ای که سپری شد، رییس محیط زیست جزیره خارگ از تلف شدن دو راس آهو در برخورد با خودرو در جاده غربی و حدفاصل بین شرکت پتروشیمی جزیره خارگ تا اسکله صادرات نفت آذرپاد خبر داد.

مهدی یزدان پناه در این خصوص عنوان کرد: با توجه به گشت و کنترل روزانه و اخبار و تصاویر منتشر شده در فضای مجازی مبنی بر تصادف و تلف شدن ۲ رأس آهو، بلافاصله مأمورین اجرایی این اداره به محل مراجعه و پس از انجام اقدامات اولیه، تحقیقات جهت شناسایی راننده متخلف در دستور کار قرار گرفت.

وی افزود: این جاده مجهز به علائم و تابلوهای هشدار محدودیت سرعت و عبور حیوانات وحشی می‌باشد که متأسفانه راننده مذکور با نادیده گرفتن این علائم و عدم رعایت نظامات ایمنی، منجر به بروز حادثه در نزدیکی تابلوهای هشدار گردیده است.

درخبری دیگر، به دنبال انتشار تصاویر و گزارش‌هایی درباره تلف شدن شمار زیادی از ماهیان و جانوران آبزی در تالاب آبزی، مقامات محلی ضمن تایید این گزارش‌ها گفتند دلیل این موضوع کاهش عمق آب تالاب و همچنین گرمای هوا در روزهای اخیر بوده است.

حسن جعفری، سرپرست اداره محیط زیست انزلی در این خصوص گفت: گرمای بیش از حد هوا، کم‌عمق شدن آب و در نتیجه کمبود اکسیژن علت اصلی این معضل است.

در همین راستا، ماهیان رودخانه دینورآب منطقه میانراهان در استان کرمانشاه به دلیل کاهش بارندگی‌ها، برداشت‌های بی‌رویه آب از رودخانه، ایجاد آب‌بند برای انحراف مسیر آب برای آبیاری اراضی کشاورزی و باغات و در نتیجه کاهش شدید دبی رودخانه و کاهش اکسیژن محلول در آب درحال تلف شدن است.

بر اساس گزارش منابع داخلی، طی یکی دو هفته پیش ده‌ها هزار قطعه ماهی در رودخانه دینورآب بیستون و منطقه میانراهان در استان کرمانشاه به علت خشک شدن رودخانه تلف شدند.

حق تنفس و هوای پاک

بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته گذشته شاخص کیفی هوا در شهرهای تهران ۱۵۰، اهواز ۱۴۵ و کرج ۱۴۱ در وضعیت ناسالم برای گروه های حساس قرار داشت.

از سوی دیگر، تهران از ابتدای سال ۲ روز هوای پاک، ۶۴ روز قابل قبول، ۴۴ روز ناسالم برای افراد حساس جامعه و ۴ روز ناسالم برای همه افراد، یک روز بسیار ناسالم، ۲ روز هوای خطرناک داشته است.

از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌ است.

آتش سوزی جنگل ها و مراتع

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته ای که گذشت، وقوع دستکم ۱۷ فقره آتش سوزی در مناطق جنگلی در استان های گلستان، گیلان، خراسان شمالی، مازندران، کرمان، فارس، لرستان، کهگیلیویه و بویراحمد، آذربایجان غربی و سمنان موجب از بین رفتن ۴۸ هکتار از منابع طبیعی این استان ها شد.

در همین راستا، جانشین یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه از شناسایی ۲۵۵ نقطه بحرانی آتش‌سوزی در منابع طبیعی این استان خبر داد و گفت: در سال جاری با به کارگیری دیده‌بان‌ها در مناطق بحرانی منابع طبیعی و شیفت بندی آنها تعداد حریق و خسارات ناشی از حریق در منابع طبیعی نسبت به ساله‌ای گذشته کاهش داشته است.

از سوی دیگر، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی مازندران با اشاره به اخطارهای هواشناسی و گرمای هوا گفت: بیش از ۹۸ درصد علل بروز آتش در عرصه‌های طبیعی انسانی است و با وزش باد گرم در جنگل، سبب حریق می‌شود.

مجید ذکریایی با اشاره به چهار هزار کیلومتر مرز مشترک با مستثنیات و روستاها به کشاورزان توصیه کرد که پس از برداشت محصولات از آتش زدن کاه و کلش خودداری کنند.

علاوه بر این، سرپرست اداره محیط زیست شهرستان بروجرد در استان لرستان عنوان کرد: آتش سوزی عمدی در تالاب بیشه دالان با تلاش محیط بانان و عوامل آتش نشانی بروجرد مهار شد.

مسعوده سعادت فر افزود: در این آتش سوزی به صورت عمدی ایجاد شده تعدادی از جانوران و پرندگان این منطقه تلف شدند، و تعدادی از پرندگان نیز مجبور به مهاجرت می شوند

در همین راستا، مجید عرفان منش مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان اعلام کرد: عمدی بودن آتش سوزی درختان کاج در اصفهان محرز شده و این آتش سوزی‌ها بیشتر در حاشیه بزرگراه‌ها و نقاط غیرقابل دسترس عابران پیاده رخ می‌دهد.

خشک‌ سالی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود و عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

در همین راستار، معاون محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط‌ زیست با اشاره به اینکه کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی مصارف آب در حوزه کشاورزی به حل مشکل تالاب‌ها و تامین آب شرب منتهی می‌شود، گفت: باید بپذیریم که در مدیریت منابع آبی چندان نتوانسته‌ایم خوب عمل کنیم.

مجتبی ذوالجودی افزود: وقوع ۲ سال خشکسالی پی‌درپی موجب شده است تا شرایط برای مدیرت منابع آبی در محدوده دریاچه ارومیه دچار مشکل شود.

در خبری دیگر، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران گفت: نبود متولی واحد در رابطه با قنات‌های تهران یک ابهام بزرگ در این حوزه است چرا که هر سازمان با توجه به محدوده فعالیت خود، تنها به بخشی از قنات‌های فعال و غیرفعال نظارت می‌کند و به این ترتیب در شرایط خشکسالی بیم فروریزش در قنات‌های خشک تشدید می‌شود.

طی یک هفته های اخیر، فروریزش در کنار قنات متروکه منطقه ۱۵ حادثه آفرین شد و جان یک کودک ۴ ساله را گرفت. این حادثه بار دیگر زنگ خطر را در رابطه با قنات‌های متروک و اثرگذاری آنها در فروریزش‌های تهران به صدا در آورد.

این اولین بار نیست که قنات‌های تهران حادثه ساز می‌شوند، پیش از این نیز کارشناسان نسبت به وضعیت قنات‌های تهران هشدار داده بودند تا جایی که دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی در این رابطه گفته بود « در گودبرداری برای ساخت و ساز برای احداث طبقات زیرزمین، مسیر قنات‌ها را مسدود می‌کنند که این امر باعث می‌شود جلوی رگه آب‌ گرفته شود و آب‌شستگی‌های زیادی به وجود آید که در نتیجه شاهد فروریزش‌ها در نقاط مختلف هستیم.

افزون بر این، رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های آذربایجان شرقی از کاهش تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰.۵۲ سانتی متر خبر داد.

همچنین، دبیر کمیته احیای دریاچه ارومیه آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی نیز در همین خصوص اظهار داشت: حدوداً نسبت به سال‌های قبل، ۴۴ سانتی متر افت تراز آبی دریاچه ارومیه را داریم ولی نسبت به بدترین شرایط در سال ۹۴ حدود ۸۴ سانتی متر بهبود داشتیم.

سید علی جعفری ادامه داد: طرح‌های غیر سازه‌ای شامل بخش‌های حفاظتی، رهاسازی آب و کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی بود و در قالب هفت طرح توسط شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی درحال انجام است.

در خبری دیگر نماینده خمینی اعلام کرد: ۵۰ درصد آب زاینده‌رود در بالادست مفقود می‌شود، زیرا اکنون ۲۸ متر مکعب آب بر ثانیه از بالادست رودخانه برای مصارف شرب اصفهان و شرب و صنعت رهاسازی می‌شود در حالی که حدود ۲.۸ متر مکعب بر ثانیه این آب به استان یزد و ۱۱ متر مکعب بر ثانیه به اصفهان می‌رسد.

وی افزود: این عدد و رقم نشان می‌دهد بیش از نصف آبی که از سد زاینده رود رها می‌شود تا رسیدن به محدوده ۱۰۰ کیلومتری از سد زاینده‌رود تا چم‌آسمان که ۶۰ کیلومتر این مسیر در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد، مفقود می‌شود.

این آب در باغات گردو، بادام و میوه که در مدت ۲۰ سال اخیر به شکل سرطانی توسعه یافته است به مصرف می‌رسد و تنها آبی که به سد چم‌آسمان می‌رسد همان سهمیه ۱۱ متر مکعبی آب شرب اصفهان و ۲.۸ متر مکعبی آب شرب و صنعت یزد است.

و در خبری دیگر، مدیرکل هواشناسی استان گلستان از تداوم خشکسالی بسیار شدید در تمامی شهرستان‌های گلستان طی دو ماه اخیر خبر داد.

نوربخش داداشی با اشاره به وضعیت بارش‌ها در ماه‌های خرداد و تیر، اظهار کرد: بررسی آماری در دو ماه خرداد و تیر ماه سال جاری حاکی از کاهش بارش در سال زراعی است، همچنین براساس این آمار تمامی شهرستان‌های استان گلستان درگیر رخداد خشکسالی بسیار شدید شده است.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی هفته اخیر، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۷ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۶ گزارش منابع رسمی است، در استان های خراسان جنوبی، لرستان، قزوین و یزد بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. علاوه بر این طی هفته گذشته بیش از ۲۲ تن چوب قاچاق در استان های لرستان، اصفهان، خراسان جنوبی و مازندران کشف و ضبط شده و ۴ تن در این راستا بازداشت شد.

در همین راستا، رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان اردستان واقع در استان اصفهان از دستگیری ۸ شکارچی متخلف از ابتدای سال جاری تاکنون در زیستگاه‌های آزاد و حفاظت شده این شهرستان خبر داد.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

یکی از شهروندان در این رابطه عنوان کرده است: “عبور و مرور ماشین های سنگین، صدای انفجارهای بزرگ، گرد وخاک و آلودگی دیگر تبدیل به صحنه هایی عادی در شهرستان لردگان به ویژه منطقه «تنگ لابید» شده، این معدن با کمک مسئولان استانی و برای کسب ثروت چه بلایی به سر جنگل و طبیعت بکر این منطقه آورده، ما اهالی لردگان خواهش میکنیم با پخش این فیلم و کمک مسئولان قضایی هر چه زودتر جلوی این تخریب وحشتناک طبیعت گرفته شود”.

از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته می‌توان به وضعیت آب و فاضلاب استان اشاره کرد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خوزستان در این خصوص گفت: شرکت آب و فاضلاب خوزستان در تمام حاشیه اهواز که شامل ملاشیه، عین دو، کوی سیاحی، گلدشت و گلبهار و سایر مناطق اطراف اهواز می شود در حال کار است و باید تصفیه خانه سوم فاضلاب در منطقه گلدشت احداث شود تا مشکلات فاضلاب در این مناطق به صورت کامل برطرف شود.