حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت بیست و دو واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت ده ها شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا در ۱۰ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به تداوم خشکسالی، بحران پسماند و فرونشست در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته میشود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
در همین راستا، رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان اعلام کرد که روزانه یک پرنده مصدوم، که بیشتر از نوع شکاری می باشد، توسط مردم به محیط زیست شهرهای استان تحویل داده میشود. بیشترین تعداد این پرندگان متعلق به خانواده سارگپه از جمله عقاب، جغد، شاهین و قوش است که به دلیل شلیک شکارچیان و گاهی بر اثر برخورد با خودروهای عبوری، مصدوم میشوند.
وی افزود: بیشترین تلفات جانوری استان مربوط به سوانح رانندگی است که بیش از ۹۰ درصد این سوانح در محدوده پارک ملی گلستان در حین عبور از جاده میان‌گذر با برخورد حیوانات با خودروهای در حال تردد اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر، به دلیل تغییرات آب و هوایی و از دست رفتن زیستگاه‌ها به علت افزایش دما، سیل یا بیابان‌زایی، گروه عظیمی از پرندگان مهاجر در مسیر کوچ، ایستگاهی خطرناک در منطقه کرمان و شهر رفسنجان را به عنوان محل توقف انتخاب کرده‌اند. این انتخاب خطرآفرینانه باعث تلف شدن ۵۲ پرنده شده است.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی میشود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۹ و نیم تن چوب قاچاق در شهر بجنورد ضبط و در این راستا یک متهم بازداشت و به پرداخت جزای نقدی محکوم شد. همچنین طی این مدت دستکم بیست و هفت شکارچی غیرمجاز در شهرهای اصفهان، شهرکرد، باشت، رشت و گچساران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
به گزارش تابناک، مدیرکل تعزیرات حکومتی خراسان شمالی گفت: شعبه سوم بدوی تعزیرات حکومتی بجنورد به پرونده قاچاق ۹ هزار و ۶۳۵ کیلوگرم چوب‌های جنگلی به ارزش ۲ میلیارد و ۴۸۰ میلیون ریال رسیدگی کرد.
به گفته کامران ملکی، متهم جمعا به پرداخت چهار میلیارد و ۸۱۷ میلیون ریال جریمه نقدی محکوم شده است.
همچنین، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان از شناسایی و دستگیری چهار حفار غیر مجاز در یکی از روستاهای شهرستان کردکوی خبر داد.
وی در ادامه افزود: متهمین با تنظیم صورت جلسه به منظور سیر مراحل قانونی و قضایی به نیروی انتظامی شهرستان کردکوی تحویل شدند.
از سوی دیگر، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری گفت: در ۱۰ روز گذشته ۱۱ متخلف شکار غیرمجاز در مناطق حفاظت شده این استان دستگیر شدند. به گفته وی، از این متخلفان لاشه بز، قوچ و میش، کبک و کبوتر کشف و ضبط و پرونده متخلفان پس از سیر مراحل قانونی به مقامات قضایی استان ارجاع داده شد.
در خبری دیگر، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان از دستگیری ۱۱ متخلف شکار و صید در یک ماه گذشته خبر داد و گفت: به مراجع قضائی معرفی شدند که از آنان پنج سلاح مجاز و غیرمجاز به همراه ادوات شکار کشف و ضبط شده است.
افزون بر این، فرمانده یگان‌های انتظامی و حفاظتی فراجا با اشاره به اینکه برخورد با زنده گیری پرندگان با ۴ هزار و ۳۹ عدد و پستانداران با یک هزار و ۵۰ رأس نسبت به سال گذشته به ترتیب ۱۷ و ۳ درصد رشد داشته است، اظهار کرد: برخورد با شکارچیان غیر مجاز به صورت جدی در دستور کار این یگان قرار داشته و در ۱۱ ماهه گذشته با دستگیری ۱۱ هزار و ۲۶۱ نفر و کشف ۴ هزار و ۶۸۹ قبضه سلاح شکاری غیر مجاز؛ افزایش ۱۸ درصدی دستگیری و کشف را در این حوزه شاهد بوده‌ایم.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شفت واقع در استان گیلان با بیان اینکه از آغاز فصل شکار تاکنون ۱۲ قبضه اسلحه شکاری از انواع غیر مجاز و مجاز توسط یگان حفاظت محیط زیست شفت کشف و ضبط شد، گفت: با متعرضان به حیات وحش با جدیت، بر اساس قانون و بدون هر گونه اغماض برخورد میشود.
افزون بر این، فرمانده انتظامی باشت گفت: سه نفر قاچاقچی دام زنده در این شهرستان در دام نیروهای انتظامی گرفتار شدند. به گفته وی دو متخلف در این زمینه دستگیر و پس از تشکیل پرونده برای مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی شدند.
از سوی دیگر، رئیس اداره محیط زیست شهرستان قشم اعلام کرد: یک فرد که در تلاش برای انتقال غیرمجاز گوشت شکار “کل وحشی” به کشور امارات متحده عربی از طریق زاین جزیره بود، توسط مأموران دستگیر شد.
حق تنفس و هوای پاک
براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای قهجاورستان ۱۷۶، خمینی‌شهر ۱۲۵، زرین شهر ۱۲۹، اصفهان ۱۳۰، مشهد ۱۰۸، تهران ۱۱۰، اهواز ۱۱۹، شادگان ۱۱۶، هندیجان ۱۴۹ و ماهشهر ۱۰۵، برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.
در هفته ای که گذشت، بنا بر اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از ابتدای سال جاری تا امروز فقط ۱۰ روز هوای پاک در روز شمار شاخص پایتخت ثبت شده است.
همچنین از ابتدای سال جاری، ۹۹ روز هوای ناسالم برای گروه های حساس و ۱۲ روز هوای ناسالم در این شهر به ثبت رسیده است.
از سوی دیگر، به گزارش تابناک مسئولان محیط زیست استان خوزستان سوزاندن مزارع نیشکر، شلتوک و فعالیت برخی صنایع را از جمله عوامل اصلی آلودگی هوا در این استان عنوان کرده و اظهار کردند: وجود صنایع آلاینده در خوزستان از جمله نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد، نیشکر باعث بالا رفتن میزان آلایندگی در نقاط شهری و روستایی خوزستان شده است. این موضوع موجب بروز مشکلات بهداشتی و زیست محیطی برای شهروندان به خصوص افراد مبتلا به بیماری قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان شده است.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق ( ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
نتایج یک تحقیق علمی که در وبسایت “ایی‌او‌اس”، وابسته به اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا، منتشر شده است نشان می‌دهد که تالاب انزلی ممکن است تا سال ۱۴۳۸ به خشکی برسد. پژوهشگران اعلام کرده‌اند که با توجه به تغییرات اقلیمی گسترده در سطح جهان، تالاب‌ها در برخی از کشورها با نرخ خشک‌شدن بالاتری مواجه هستند.
تالاب انزلی در شمال ایران، مکانی است که ۹ رودخانه اصلی به دریای خزر می‌رسند. این تالاب، از بزرگترین تالاب‌های آب شیرین جهان محسوب میشود که دارای دستکم ۱۵۰ گونه از پرندگان ساکن و مهاجر است.
طی هفته ای که گذشت، رییس سازمان محیط زیست درباره فرونشست زمین در تهران اعلام کرد: «دشت‌های بسیاری در ایران ممنوعه هستند، اما در منطقه کهریزک تهران فرونشست زمین وجود دارد و این امر تهدیدی برای زیرساخت‌ها و خطوط حیاتی است.»
همچنین مدیر بحران قزوین اظهار کرد: «فرونشست دشت قزوین سالانه ۱۷ سانتی‌متر است و ۹۲ درصد آب مصرفی مرتبط با کشاورزی و کاشت محصولات آب‌بر مانند هندوانه، خربزه و پسته است که بیشترین آسیب را به دشت وارد کرده است.» در نهایت، عواملی همچون تنش آبی، کاهش آب زیرزمینی، نوع خاک، گذر زمان و میزان بارندگی به عنوان مهم‌ترین عوامل فرونشست زمین در مناطقی از جمله تهران، قم، قزوین، یزد، اصفهان، کرمان و مشهد شناخته شده‌اند. در این نواحی، فرونشست بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در سال در دشت‌ها رخ می‌دهد.
ایران در بین کشور‌های دارای بالاترین میزان فرونشست زمین در سطح جهانی رتبه ۲۵ را دارد؛ در نتیجه ظرفیت سفره‌های زیرزمینی در ایران به دلیل فرونشست زمین در سطح کشور رو به کاهش است.
بعلاوه، مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای فارس اعلام کرد: حجم آب بهره‌برداری شده از ۹ سد در استان فارس به ۲ هزار و ۹۳۶ میلیون متر مکعب رسیده است. در عین حال، ۴۸۹ میلیون متر مکعب آب پایداری از سد‌های استان محسوب میشود. میزان بارش متوسط اخیراً در سطح استان ۱۶ میلیمتر بوده و بیشترین بارش در ایستگاه برغان شهرستان مرودشت به ۶۰ میلیمتر رسیده است.
وی افزود: ورودی سد درودزن در حال حاضر ۲۵ متر مکعب بر ثانیه است و حجم آب سد درودن اکنون به ۵۹۱ میلیون متر مکعب می‌رسد. بیشترین بارش در ایستگاه تنگاب فیروزآباد با ۲۶۳ میلیمتر ثبت شده است. متوسط بارش استان در سال جاری تاکنون نزدیک به ۸۰ میلیمتر بوده و نسبت به میانگین بلندمدت استان ۶۶ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
مقام مسئول سازمان هواشناسی اعلام کرد: «خشکسالی‌های ایران طولانی‌تر و شدیدتر شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد این روند از ۳۰ سال قبل تشدید شده است.» اظهارات رئیس مرکز ملی اقلیم نیز نشان داد که با گرمایش جهانی، انتظار می‌رود خشکسالی‌ها سریع‌تر آغاز شود و از شدت و گستره بیشتری برخوردار باشد.
او همچنین افزود: «تغییر اقلیم می‌تواند در مناطق مختلف تأثیرات متفاوتی داشته باشد و درک دقیق این تفاوت‌ها برای مدیریت تغییرات آینده ضروری است.»
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
عضو شورای شهر تهران در مورد آخرین وضعیت آرادکوه گفت: تا کنون دو ایستگاه MRF افتتاح شده که در این ایستگاه‌ها زباله‌های با ارزش جدا شده و نهایتا مقداری از زباله‌ها پک شده و شیرابه آنها گرفته میشود و به آرادکوه ارسال میشود؛ اما بنا این است که برای زباله‌هایی که به آرادکوه می رود با زباله سوزی که قرار است شهرداری تهران در این مجموعه فعال کند، تعیین تکلیف شود؛ البته هنوز بحث‌های فنی زباله سوز در حال انجام است.
به گفته پیرهادی، قرار است شهرداری تهران زباله سوز خریداری کند؛ اما در مورد زمان به سرانجام رسیدن مطالعات خرید این زباله سوز تاکید کرد: کارشناسی موضوعات مربوط به زباله سوز تا پایان اسفندماه انجام می شود اما ثبت سفارش و خرید زمانبر خواهد بود و قاعدتا به محض انعقاد قرارداد زباله سوز در زمان مورد توافق در تهران نصب و راه اندازی میشود.
همچنین، کارشناسان اداره حفاظت محیط زیست فردیس از شناسایی یک واحد آلاینده و غیرمجاز در جنوب این شهرستان خبر دادند.
سعید سپه وند گفت: بر اساس پایش های شبانه و روزانه کارشناسان، یک واحد آلاینده که در محلی غیرمجاز به فعالیت توأم با آلودگی خود از سنوات قبل تا کنون ادامه داده که پس از شناسایی بلافاصله اخطاریه زیست محیطی جهت توقف فعالیت صادر شده است.
وی بیان کرد: در صورت عدم توجه به اخطاریه صادره با هماهنگی مقام قضائی نسبت به تعطیلی و پلمب واحد اقدام خواهد شد. مردم در صورت شناسایی واحدهای تولیدی و صنعتی که موجب آلودگی میشوند مراتب را به سامانه ۱۵۴۰ اطلاع دهند.
افزون بر این، احمدرضا لاهیجان زاده در خصوص خروج کارگاه‌های طلاسازی از شهر اصفهان، اظهار داشت: محیط‌زیست برای برخورد با کارگاه‌های آلاینده طلاسازی حکم قضائی دارد ضمن اینکه به آنان مهلت دادیم تا بین ۲ تا سه سال آینده به شهرک تخصصی بروند.
واحدهای زرگری اصفهان که به عنوان قطب اول طلا و نقره ۷۰ درصد تولید کل کشور را در اختیار دارند، به صورت سنتی در کارگاه‌ها فعالیت می‌کنند.
تصاعد گازهای آلاینده در زمان تیزاب کاری و تصفیه نشدن صحیح این گازها از جمله گاز متصاعد شده از اسید گرم، همچنین آلودگی کوره‌های ذوب و ورود پساب‌ها به فاضلاب شهری ارمغان این کارگاه‌ها برای محیط زیست است. به عقیده کارشناسان گازهای متصاعد شده از تیزاب کاری که به سرعت جذب بدن میشود بسیار سمی و خطرناک هستند.