در هفته ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط زیستی در ایران

حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت چهارده واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته‌ ای که گذشت دستکم هفت شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا در هفت شهر ناسالم اعلام شد. همچنین یک قلاده پلنگ و یک قلاده کاراکال در استان های مازندران و سمنان تلف شدند. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به وقوع یک فقره آتش سوزی در یکی از عرصه های جنگلی استان مازندران و تداوم خشکسالی و فرونشست در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

طی هفته گذشته، لاشه یک قلاده پلنگ در حاشیه اراضی جنگلی روستای الیرد دهستان گرماب بخش چهاردانگه واقع در محدوده مناطق آزاد تحت حوزه پارک ملی کیاسر پیدا شد و علت تلف شدن وی مورد بررسی قرار گرفت.

مسئول حیات‌وحش اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در این خصوص گفت: با کالبد گشایی از لاشه پلنگ، آثار برخورد چاپاره (مهمات ممنوعه و غیرمجاز) به ناحیه سر و دیگر قسمت‌های پلنگ مشخص و جداسازی شد. متاسفانه پلنگ ماده در اثر اصابت چارپاره از سوی شکارچیان غیرقانونی تلف شده بود.

همچنین مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سمنان از تلف شدن یک قلاده کاراکال بر اثر تصادف در محور شاهرود خبر داد و گفت: این گربه وحشی در محور ۴۵ جاده شاهرود- میامی با یک خودرو تصادف کرد. کاراکال یا گربه وحشی یا باب کت در زمره گونه‌های کم یاب و ارزشمند در هرم غذایی و از گربه سانان کم نظیر و زیبای استان سمنان محسوب می‌شود.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۱۰ تن چوب قاچاق در استان کردستان ضبط و در این راستا دو متهم بازداشت شدند. همچنین طی این مدت دستکم پنج شکارچی غیرمجاز در استان های لرستان، کرمان و تهران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

همچنین فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان قزوین از دستگیری ۳۵۹ شکارچی غیرمجاز در این استان طی یک سال گذشته خبر داد.

حق تنفس و هوای پاک

براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای اهواز ۱۵۳، بهبهان ۱۵۳، خرمشهر ۱۲۵، سوسنگرد ۱۱۵، ماهشهر ۱۰۹، هندیجان ۱۵۷ و اصفهان ۱۳۱ ناسالم برای گروه های حساس و ناسالم برای تمام گروه ها اعلام شد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته ای که گذشت، گزارشاتی مبنی بر قطع ۴ هزار درخت منطقه‌ الیمالات واقع در شهرستان نور منتشر شد. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در واکنش به این اتفاق اطلاعیه ای را صادر کرد.

به نوشته این سازمان، در منطقه الیمالات، در محدوده‌ی مربوط به ایجاد پارکینگ در حریم خطوط برق فشار قوی، تخلفاتی از قبیل خاکبرداری و خاکریزی، پاکتراشی تعدادی نهال و قطع ۳۰ اصله درخت از طرف سرمایه گذار حوزه گردشگری به دلیل عدم آگاهی از قوانین جاری رخ داده است.

روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه اعلام کرد که متخلف متعهد به جبران آن و کاشت ۵ هزار درخت جایگزین شده است.

طی هفت روز گذشته، یک فقره آتش سوزی در عرصه جنگلی پیرامون روستای “کینج” موسوم به “سکلدره” واقع در استان مازندران به وقوع پیوست.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری کجور در این خصوص گفت: این آتش سوزی از نوع سطحی بوده و مساحت عرصه ای که در آتش سوخت حدود ۷۰۰ متر مربع بود که خوشبختانه به تنه درختان سرایت نکرد. علت وقوع این آتش سوزی در حال بررسی است اما احتمال دارد عامل آن گردشگران طبیعت گرد یا دامداران بوده که پس از بر افروختن آتش در خاموش کردن آن سهل انگاری کردند.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

در هفته ای که گذشت، مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی اعلام کرد که اکنون فقط ۶ درصد از حجم ذخیره سدهای تامین کننده آب مشهد دارای آب است که حدود ۱۵۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش دارد.

بنا به گفته های کاظم جم، حجم آب موجود در سدهای مشهد اکنون ۷۶ میلیون مترمکعب است که این رقم در مدت مشابه پارسال ۱۹۶ میلیون متر مکعب بود.

وی با بیان اینکه “میزان بارندگی مشهد در سال آبی جاری تاکنون ۱۰۵ میلیمتر گزارش شده است که نسبت به میانگین بلندمدت ۱۸ درصد کاهش دارد”، ادامه داد: سدهای تامین کننده آب مشهد شامل سدهای “دوستی، طُرُق، اَرداک و کاردِه” است که به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی در شرایط بسیار نامناسبی قرار دارند.

از سوی دیگر، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی اعلام کرد که ۹ تا ۱۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد و و باید اقدامات لازم در این خصوص انجام شود.
به گفته یوسف غفارزاده، از سال ۱۳۹۴ تاکنون هشت هزار و ۶۵۲ حلقه چاه با هماهنگی دادستانی مرکز استان و نیروی انتظامی مسدود شده است.

وی نصب کنتورهای هوشمند در چاه های مجاز اطراف دریاچه ارومیه را یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین اقدامات این مجموعه برای جلوگیری از هدررفت آب های زیرزمینی دانست و گفت: با توجه به اهمیت موضوع برای جامعه بومی و کشاورزی منطقه، بسته شدن هر حلقه چاه آثار و تبعات بسیار مختلفی دارد که باید فرهنگ سازی برای توجیه جامعه محلی از سوی اهالی رسانه انجام شود.

بحران فرونشست زمین در ایران

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.

مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی ضمن ابراز نگرانی در خصوص مسئله فرونشست زمین در ایران، اظهار داشت که تهران بالاترین نرخ فرونشست در ایران را دارد و ایران پنج برابر نرم جهانی در سال دچار فرونشست زمین می شود.

مهدی زارع حفر چاه های غیر مجاز را عامل اصلی فرونشست ها در ایران دانست و گفت: در بعضی نقاط استان های تهران، البرز و کرمان، فرونشست زمین به بیش از ۴۰ سانتی متر در سال می رسد و بیش از ۲۰۰ شهر یا در حال فرونشست هستند یا در نزدیکی مناطق فرونشست قرار دارند.

زارع در ادامه گفت: زیرساخت های مکان های تاریخی ایران نیز با فرونشست تهدید می شود. این موضوع به تدریج برای بافت تاریخی در شهر اصفهان مشکل ساز شده است. در دشت مرودشت شامل پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم با فرونشست بیش از ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر مواجه است و محوطه تخت جمشید، دشت پارسه، نقش رستم و آرامگاه کوروش در پاسارگاد به درجات مختلف در معرض فرونشست زمین هستند.

افزون بر این، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از نشتی خط لوله ۴۰۰ میلیمتری آب شرب خیابان میر به علت فرونشست زمین خبر داد.

منصور شیشه فروش گفت: خط لوله ۴۰۰ میلیمتری آب شرب اصفهان در خیابان میر به دلیل این اتفاق دچار آسیب‌دیدگی شده است.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

طی یک هفته اخیر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان رشت از صدور اخطاریه آلودگی زیست محیطی برای ۱۴۳ مرکز درمانی کوچک در این شهرستان خبر داد.

محمد تقی تقی زاده عدم مدیریت اصولی در بی خطر سازی پسماند عفونی توسط این مراکز درمانی را علت صدور این اخطاریه ها عنوان کرد و گفت: از آنجایی که مدیریت پسماند عفونی از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است، برای مراکز درمانی فوق مهلتی مناسب طی اخطاریه‌های صادره تعیین شده تا برای دفع صحیح پسماند عفونی اقدامات لازم را انجام دهند؛ چنانچه صاحبان مراکز مفاد اخطاریه های صادره را در مهلت اعطایی رعایت ننمایند، این اداره بر اساس وظایف ذاتی خود ، قوانین و مقررات محیط زیستی اقدامات قضایی را تا حصول نتیجه انجام خواهد داد.