حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت بیست و سه واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته ای که گذشت بیش از هشت شکارچی غیرمجاز بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا در چهار شهر ناسالم اعلام شد. همچنین، “رویا” درنای بلژیکی که قرار بود در کنار “امید” تک درنای سیبری باشد به تالاب بین المللی فریدونکنار منتقل شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به تداوم خشکسالی و بحران پسماند در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.
آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
بر اساس گزارشات رسانه های داخلی که در این هفته منتشر شده است، “رویا” درنای بلژیکی که قرار بود در کنار “امید” تک درنای سیبری باشد به تالاب بین المللی فریدونکنار منتقل شد.
طرح همسفر شدن رویا و تلاش ها برای همزادی طبیعی و محیطی این ۲ پرنده با رهاسازیش از قفس ادامه یافت و پس از گذشت پنج روز از زمانیکه به مازندران آمد با فراهم شدن همه شرایط، درنا همسفر بلژیکی با رها شدن از قفس طبیعی استتار شده در کنار درنای سیبری تالاب فریدونکنار قرار گرفت.
همچنین محیط زیست مازندران با لحاظ کردن نظر کارشناسان ملی و بین المللی حیات وحش تدابیر جدیدی برای محیط زیست این پرنده در نظر گرفته است که در نخستین گام جابه جایی محل سکونت آن است.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان، دستکم هفت شکارچی غیرمجاز در شهرهای لامرد و راور بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
علاوه بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد بیان کرد که با همکاری اطلاعات سپاه و اطلاعات نیروی انتظامی متخلف سابقه دار شکار در دنا شناسایی و دستگیر شد.
از سوی دیگر، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست اصفهان گفت: سه گروه متخلف شکار و صید در مناطق حفاظت شده قمصر، برزک و پارک ملی موته در یک ماه اخیر، دستگیر و تحویل مراجع قضایی استان شدند.
علیرضا غلامی افزود: برخی از ابزارهای شکار و صید مانند اسلحه گلوله‌زنی، فشنگ و دوربین چشمی از این متخلفان کشف و ضبط شد.
در خبری دیگر، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران اعلام کرد: در سال ۱۴۰۲، با پیگیری های انجام شده از سوی دکتر نوبخت، ریاست سازمان منابع طبیعی کشور و با همکاری نیروهای منابع طبیعی و نیروهای امنیتی و انتظامی، تعداد ۴۵۰ نفر از افراد سودجو در نوشهر دستگیر شدند. از این تعداد، ۱۸۵ خودرو توقیف شدند.
همچنین، با شناسایی و دستگیری ۵ نفر از قاچاقچیان چوب و کشف و ضبط ۹ متر مکعب چوب قاچاق، پرونده قضایی آنها به دادسرای شهرستان نوشهر ارسال شد.
در هفته ای که گذشت، فرمانده یگان حفاظت منابع آبزیان شیلات استان بوشهر از کشف یک فروند لنج صیادی در بوشهر و یک تن لاشه کوسه ماهی صید شده خبر داد. وی بیان کرد: این محموله توقیف شده و پرونده تخلف برای شناور متخلف تشکیل و به مراجع ذی‌صلاح ارجاع شد.
در گزارشی دیگر، مدیرکل حفاظت محیط زیست قزوین عنوان کرد: ۸۷ متخلف محیط زیست سال گذشته دستگیر و برای ادامه مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی شدند.
سعیده خضیر در ادامه گفت؛ از این تعداد پرونده های تشکیل شده، ۵۵ پرونده منجر به صدور حکم شده که چهار رای به پنج ماه حبس تعلیقی به مدت یک سال، سه مورد به یک سال حبس بدون تعلیق و یک مورد نیز به ۶ ماه حبس بدون تعلیق محکوم شدند. شکار و زنده گیری غیرمجاز پرندگان با ۸۰ قطعه از انواع پرندگان شکاری و غیر شکاری، بیشترین تخلف در سال گذشته بود که ۲۷ فقره پرونده را به خود اختصاص داد. همچنین تشکیل ۲۰ فقره پرونده تخلف محیط زیست با شکار ۲۷ راس پستاندار از دیگر اقدامات واحد حقوقی این اداره کل در سال گذشته بود.
افزون بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اعلام کرد که ۷۰۳ نفر متخلف شکار و صید در سال ۱۴۰۲ دستگیر و به مقامات قضایی معرفی شدند. همچنین در این مدت، ۱۲۴ قبضه سلاح مجاز به همراه هشت قبضه سلاح غیر مجاز از متخلفان شکار و صید کشف شد.
داود میرشکار در پایان گفت: سال گذشته ۴۸۲ قطعه پرنده و هفت پستاندار که توسط متخلفان زنده‌گیری شده بود کشف و در زیستگاه اصلی خود رهاسازی شدند.
همچنین، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اعلام کرد که در سال گذشته ۳۵۷ پرونده تخلف زیست محیطی مرتبط با شکار و صید غیرمجاز در این استان تشکیل شد. در این مدت، ۳۶۷ نفر متخلف در این حوزه دستگیر و به مراجع قضایی ارجاع داده شدند. همچنین، ۲۴۹ قبضه سلاح شکاری و جنگی غیرمجاز از متخلفان ضبط و تحویل مراجع ذیربط شد.
علاوه بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان داشت: ۱۴۴ متخلف زیست محیطی سال گذشته در این استان دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند. ۱۲۱ پرونده تخلفاتی تشکیل و از این تعداد ۲۱ مورد مختومه شده است.
همچنین، ۹۵ قبضه سلاح از متخلفان زیست محیطی کشف و ضبط شد. از این تعداد، ۱۰ قبضه غیرمجاز و ۸۵ قبضه مجاز بود. در سال گذشته، ۱۰ هزار و ۲۲۸ ادوات شکار و صید از متخلفان کشف و ضبط شد که شامل دوربین‌های شکاری، چاقوهای سلاخی، و انواع مهمات سلاح گلوله‌زنی و ساچمه‌زنی بود. در میان اینها، ۶۳ مورد شکار غیرمجاز پستانداران، ۲۳ مورد زنده‌گیری پستانداران، ۵۲ مورد شکار غیرمجاز پرنده، ۵۴ مورد زنده‌گیری پرندگان، ۳۲ مورد شروع به شکار، و ۵ مورد نگهداری و خرید و فروش حیات وحش زنده به ثبت رسید.
حق تنفس و هوای پاک
براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای هندیجان ۱۴۱، اهواز ۱۰۳، تهران ۱۲۲ و اصفهان ۱۰۳ ناسالم برای گروه های حساس و ناسالم برای تمام گروه ها اعلام شد.
شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.
شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل میکند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
دیده بان ایران در گزارشی نوشت که از زمان انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، جنگل های ایران به شدت تحت فشار قرار گرفته اند و متأسفانه، این فشارها منجر به تخریب فزاینده ای در این مناطق طبیعی شده است. به علت تغییرات اقلیمی و عدم مدیریت موثر، حدود یک میلیون هکتار از جنگل های زاگرس، که از نظر زیست محیطی بسیار غنی هستند، از بین رفته اند.
این گزارش بیان میکند که سازمان های دولتی مسئول اجرای قوانین و مقررات مربوط به حفاظت از جنگل ها، با چالش های بزرگی مواجه هستند. مشکلاتی همچون بودجه ناکافی، بروکراسی ناکارآمد و نبود به‌روزرسانی در سیاست ها و فرآیندهای اجرایی از جمله عواملی هستند که باعث ضعف در مدیریت و حفاظت از جنگل ها شده است.
علاوه بر این، گزارش اشاره دارد که فراد همچنان مانند آنچه در مورد پارک جنگلی الیمالات نور در سال ۱۴۰۲ شاهد بودیم، به میل خود درختان را قطع می‌کنند و به دلایل مختلفی همچون ایجاد پارکینگ اتومبیل، توسعه شهرک‌ها یا افزایش زمین‌های قابل کشت، به تخریب جنگل‌ها ادامه می‌دهند. این عمل ها منجر به افزایش آلودگی هوا، تخریب محیط زیست و تخریب زیستگاه های حیاتی برای جانوران و گیاهان می شود.
به طور کلی، این گزارش نشان می دهد که وضعیت جنگل های ایران نیازمند توجه فوری و اقدامات موثر جهت حفظ و مدیریت پایدار آنهاست و این اقدامات نیازمند همکاری میان دولت، سازمان‌های مربوطه، جوامع محلی و جامعه بین المللی است.
از سوی دیگر، ویدیویی در شبه های اجتماعی منتشر شد در این هفته که نشان از آن داشت یک درخت در پارک جنگلی چیتگر توسط عوامل ناشناس قطع شده است. تاکنون هیچ مسئولی در این رابطه توضیحات ارائه نداده است.
در گزارشی دیگر آمده است؛ فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از بازداشت پنج هزار و ۸۳۷ نفر از مجرمان و متعرضان به عرصه‌های طبیعی، جنگل‌ها و مراتع در سال گذشته خبر داد و گفت: در این مدت ۳۳ هزار و ۵۳۶ پرونده قضائی تشکیل شده است. سه هزار و ۸۳۸ دستگاه خودرو از متخلفان توقیف و هزار و ۳۱۳ دستگاه تجهیزات قطع درخت در کشور توقیف شده است.
ملکی آهنگران با اشاره به موضوع تعرض به عرصه ها و زمین های جز منابع طبیعی، افزود: ۲۲ هزار و ۳۷۰ هکتار از اراضی ملی خلع ید و به بیت المال بازگردانده شده است. سال گذشته از تصرف هشت هزار و ۷۰۲ هکتار از اراضی ملی کشور پیشگیری شده است. ۱۷ هزار و ۴۷۸ پرونده با مساحت ۴۵ هزار و ۳۱۱ هکتار در راستای تخریب و تصرف اراضی ملی تشکیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه متأسفانه در سال گذشته از لحاظ تعداد آتش سوزی در جنگل‌ها ۸۲ درصد و به لحاظ مساحت ۳۵۳ درصد افزایش داشته است، افزود: به جز تعداد اندکی از آتش سوزی‌ها که عمدی بودند، بقیه به دلیل سهل انگاری افراد در جنگل‌ها و مراتع صورت گرفته است.
لازم به ذکر است، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست، ارزش‌گذاری پهنه‌های محیط زیستی کشور را برنامه شاخص سال‌جاری اعلام کرد و گفت: ۹۰ درصد پهنه کشور در قالب ۱۳ شاخص تا شهریور امسال ارزش‌گذاری اقتصادی می‌شود.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی مدعی شد: مسیر ۲۰ ساله برای احیای دریاچه ارومیه با جاگذاری صحیح و شکل گیری کارگروه ملی نجات در سه سال به نتیجه رسید.
طبق اخبار منتشر شده، آخرین وضعیت ذخایر آب سدها نشان می‌دهد که ذخیره آب مخازن تأمین‌کننده آب شرب استان تهران از ابتدای سال آبی تاکنون نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود ۷ درصد کاهش داشته است.
سیروس نادری زرنه، مدیر هواشناسی ایلام نیز اعلام کرد که بارش پهنه ای نزولات آسمانی طی نیمه اول سال آبی جاری (اول مهر تا پایان اسفند سال ۱۴۰۲) به میزان ۲۹۷.۱ میلیمتر ثبت شده است. این مقدار بارش ۴.۶ میلیمتر معادل ۱.۵ درصد نسبت به میانگین بلندمدت با مجموع بارش ۳۰۱.۸ میلیمتر کاهش نشان می دهد.
علاوه بر این، معاون توسعه و پیش‌بینی اداره‌کل هواشناسی استان مرکزی گفت: متوسط میزان بارش‌های سال زراعی جاری(اول مهرماه سال گذشته) تاکنون در این استان به ۲۰۰ میلیمتر رسیده که این میزان نسبت به مدت مشابه قبل ۱۰ درصد کاهش دارد.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
سخنگوی محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: پساب خروجی تصفیه‌خانه شهر یاسوج به منابع پذیرنده (رودخانه بشار) بالاتر از استاندارد بوده و در واقع خروجی پساب آلوده است.
در نشست این هفته سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مدیرکل دفتر پسماند بر معضل پلاستیک و تأثیر آن بر اکوسیستم و سلامت انسان ها تأکید کرد.مهدی خادم ثامنی با بیان اینکه در چند دهه گذشته عملکرد خوبی نسبت به حفظ محیط زیست نداشتیم، اظهار داشت: روزانه ۵۶ تا ۵٧ هزار تن پسماند در کشور تولید می شود که ١١ تا ١٢ درصد آن پسماند پلاستیک است و مستقیم و غیر مستقیم منابع آب و خاک را آلوده می کند.
مسعود نوری‌پور در جلسه کارگروه حفاظت کیفی رودخانه دز که در دزفول برگزار شده بود، اظهار کرد: حدود ۶۰ درصد از فاضلاب شهری دزفول از جمله زیبا شهر، بخش‌هایی از کوی حافظ، فاضلاب خروجی جنب پارک مهرگان و نیز گاومیش آباد غربی و شرقی همچنان به صورت خام وارد رودخانه دز می‌شود که این موضوع علاوه بر خطرات بهداشتی فراوان، موجب نگرانی دوستداران محیط زیست را به دنبال داشته است.
از سوی دیگر، به دستور شهردار تهران، طرح ساماندهی آسیب‌های اجتماعی در پایتخت آغاز شد. این طرح با تمرکز بر مقابله با پدیده زباله‌گردی و برخورد با مافیا و سرشاخه‌ها، به صورت عملیاتی اجرا شده است. سید هادی موسوی، اظهار کرد که بر اساس این مأموریت، کمیسیون عملیاتی یگان حفاظت تشکیل شده و وظایف هر منطقه و سازمان بر اساس لوحه تنظیمی به آنها ابلاغ شده است. از زمان اجرای طرح، ۲۲۵ نفر از عوامل یگان حفاظت شهرداری تهران در مأموریت‌های مناطق و سازمان‌ها شرکت داشته‌اند و ۲۰۶ واحد عملیاتی به سطح شهر اعزام شده است.
موسوی بیان کرد که در طول اجرای طرح، ۵۴ دستگاه خودرو و ۴۶ چرخ دستی که به جمع‌آوری و انتقال پسماند به شکل غیرمجاز مشغول بودند، توقیف شدند. آمارها نشان می‌دهد که تا کنون بیش از ۲۰۰ تن پسماند از زباله‌گردهای غیرمجاز در شهر تهران جمع‌آوری شده است.
افزون بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل گفت: تعداد انبوهی از ماهیان قرمز عید و کپور پرورشی در دریاچه شورابیل اردبیل تلف شدند. پیرو انتشار تصاویری از تلف شدن تعدادی از ماهیان دریاچه شورابیل در برخی از کانال‌های خبری کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل با حضور در محل به بررسی موضوع پرداختند.
وی اظهار کرد: بر اساس اعلام نظر کارشناسان طبق مشاهدات میدانی آنها، جمعیت قابل توجهی از ماهیان بومی دریاچه رفتار طبیعی داشتند و تلفات موجود بیشتر جزو گونه‌های کپور پرورشی و ماهیان قرمز عید است که در لابلای نیزارها و پوشش گیاهی انبوه و متراکم ضلع جنوبی و غربی دریاچه شورابیل به دام افتاده و تلف شده‌اند